„Prvi maj je zajednički praznik svih zemalja, na kojima radnička klasa treba da manifestuje jedinstvo svojih zahtjeva i svoju klasnu solidarnost“
Danas se obilježava Praznik rada 1. maj
Prvog Maja 1886. godine održane su demonstracije radnika u Čikagu, u čiji spomen je 1. maj proglašen Međunarodnim praznikom rada. Dan rada je jedan od najrasprostranjenijih praznika na planeti.
Slavi se u preko 150 zemalja svijeta
U vrijeme hladnog rata, Sjedinjene Američke Države pomjerile su proslavu Prvog maja na 1. septembar, kako ga ne bi obilježavale kad i Sovjetski Savez i njegovi saveznici. Ali zato se 1. maja širom Amerike obilježavaju Dan direktora škola, Dan prava i Dan lojalnosti.
U Litvaniji je 1. maj Dan ustavnosti, kao i na Maršalskim ostrvima, gdje se toga dana istovremeno obilježava i Dan nezavisnosti. Grci 1. maja proslavljaju Sveti duh i cvijeće, Kazahstanci Dan narodnog jedinstva, a Haićani Dan poljoprivrede.
Zamah industrijalizacije u 19. vijeku bio je obilježen bezdušnim iskorištavanjem radnika. Niske nadnice i višesatni dnevni rad, od 12, čak i 18 sati za odrasle pa i djecu, iscrpljivao je ljude koji su u svim zemljama razvijenog kapitalizma štrajkovima zahtijevali dostojanstvenije uslove rada i života. Najveći radnički pokreti dogodili su se u zemlji koja je imala najbrže rastuću industriju – SAD-u.
Vrhunac se dogodio u Chicagu
Kada je na ulice izašla masa od oko 40.000 radnika ističući zahtjeve u tri osmice: 8 sati rada, 8 sati odmora i 8 sati kulturnog obrazovanja. Procjenjuje se da je tada na istoku SAD-a počelo štrajkovati između 300 hiljada i pola miliona radnika. Subota je tada još uvijek bila radni dan. U mimohodima u Milwaukeeu se procjenjuje da je učestvovalo oko deset hiljada radnika, u Chicagu oko 40 hiljada, a u New Yorku deset hiljada.
Masa je ključala gnjevom, jer je policija dan prije pucala na radnike okupljene oko čikaške fabrike poljoprivrednih strojeva McCormick – koju su poslodavci zatvorili u lockoutu još u februaru – kada je ubijeno najmanje dvoje, a prema nekim tvrdnjama i šest prosvjednika. Vođe protesta pozivale su na očuvanje pribranosti i nenasilje. Isto je tako bilo i kad se povorka približila Trgu žitne berze.
Sam gradnočelnik Chicaga Carter Harrison Stariji je slobodno stajao uz povorku koja je mirno prolazila i na trenutke se zaustavljala da bi im vođe uputile kratke govore. Na kiši se povorka polako razilazila. U vrijeme 10-minutnog govora britanskog socijaliste Samuela Fieldena policija je oko 10:30h na masu, na kraju njegovog govora, uz upozorenje da se demonstranti raziđu, izvela napad u formaciji kojom je skup željela razjuriti.
Iz gomile je u tom trenutku neko prema policiji u napadu bacio svežanj dinamita s upaljenim fitiljem. Nakon toga policija je otvorila paljbu na radnike. Već pri prvoj salvi ubijeno je četvoro demonstanata. Nakon pucnjave koja je trajala pet minuta protestanti su se razbježali, a na cesti je ostalo pedeset ubijenih demostranata. Kasnije se navodi i podatak da je bilo i više od 70 ranjenih, a tadašnje su novine izvještavale o 60 ranjenih policajaca.
Leci koje je policija pritom zaplijenila bili su povod da dan poslije policija u raciji na redakciju socijalističkog radničkog lista Arbeiter-Zeitunga uhapsi sedmoricu aktivista. Za bacanje dinamita optužili su anarhiste, a sedmorica su osuđena na pogubljenje vješanjem, bez obzira što niko od njih nije optužen da je lično bacio bombu, već su optuženi da su svojim zapaljivim govorima podstakli nekoga, ko god on bio, da baci bombu.
Godine 1889. u Parizu,
na stotu godišnicu Francuske revolucije, na prvom kongresu Druge radničke internacionale jednoglasno je odlučeno da se od 1890. godine na 1. maj obilježava čikaški pokolj mirnim povorkama kao znak bitnosti radnika u civilizacijskim krugovima.
Ubrzo je, kao dotadašnji znak mučeništva ubijenih u Chicagu, kao simbol radničkog bunta prihvaćen crveni karanfil.
Danas se Prvi maj obilježava kao dan borbe za osnovna ljudska prava svakog radnika ili u slobodnom prevodu dan borbe prava na život dostojan čovjeka. Mnogi su ljudi kroz istoriju život izgubili boreći se za prava radnika pa je Prvi Maj dan pogibije ljudi koji su se borili da nam radni dan od 24 časa bude podijeljen na 8 sati rada, 8 sati odmora i 8 sati kulturnog obrazovanja.
Borba za radnička i ljudska prava traje još i danas i vrlo je izgledno da će i naša djeca i djeca njihove djece na svoj način voditi borbu za svoja prava.
U BiH su prve demonstracije održane 1906. godine. Nakon Drugog svjetskog rata 1. maj počeo se slaviti u znaku borbe za očuvanje svjetskog mira.
U Hrvatskoj praznik rada počeo se slaviti 1890. godine. Hrvatski radnici istaknuli su zahtjeve u znaku tri osmice.
Prvi maj je u Srbiji obilježen prvi put 1893. godine protestnim skupovima u Beogradu.
U regiji je vremenom postao običaj da se tog dana izlazi na Prvomajski uranak u prirodu, i više se veže uz roštilje i slavlje, a manje se sjećamo istorije i borbe za radnička prava, pa je zbog toga važno podsjetiti se zašto je ovaj dan bitan.
